De wereld van religies nr. 42, juli-augustus 2010 —
Er is reden om verbaasd te zijn, vooral voor een scepticus, over de duurzaamheid van astrologische overtuigingen en gebruiken in alle culturen ter wereld. Sinds de oudste beschavingen, China en Mesopotamië, is er geen belangrijk cultureel gebied geweest waar het astrale geloof niet tot bloei is gekomen. En hoewel men in het Westen dacht dat het sinds de 17e eeuw en de opkomst van de wetenschappelijke astronomie ten dode was opgeschreven, lijkt het de afgelopen decennia in een dubbele vorm uit zijn as te zijn herrezen: populair (horoscopen in kranten) en gecultiveerd – de psychoastrologie van de astrale horoscoop die Edgar Morin zonder aarzelen definieert als een soort "nieuwe wetenschap van het onderwerp". In oude beschavingen werden astronomie en astrologie met elkaar verward: de nauwgezette observatie van het hemelgewelf (astronomie) maakte het mogelijk om gebeurtenissen op aarde te voorspellen (astrologie). Deze overeenkomst tussen hemelse gebeurtenissen (eclipsen, planetaire conjuncties, kometen) en aardse gebeurtenissen (hongersnood, oorlog, de dood van de koning) vormt de basis van de astrologie. Zelfs al is ze gebaseerd op duizenden jaren van observaties, astrologie is geen wetenschap in de moderne zin van het woord, omdat haar fundament onaantoonbaar is en haar praktijk vatbaar voor duizend interpretaties. Het is daarom een symbolische kennis, die berust op de overtuiging dat er een mysterieuze correlatie bestaat tussen de macrokosmos (de kosmos) en de microkosmos (de maatschappij, het individu). In de verre Oudheid was haar succes te danken aan de behoefte van rijken om te onderscheiden en te voorspellen door te vertrouwen op een hogere orde, de kosmos. Het lezen van de tekens aan de hemel maakte het mogelijk de waarschuwingen van de goden te begrijpen. Van een politieke en religieuze interpretatie zou astrologie zich in de loop der eeuwen ontwikkelen tot een meer geïndividualiseerde en seculiere interpretatie. In Rome, aan het begin van onze jaartelling, raadpleegden mensen een astroloog om te bepalen of een bepaalde medische ingreep of een bepaald professioneel project geschikt was. De moderne heropleving van de astrologie onthult verder de noodzaak om zichzelf te leren kennen via een symbolisch instrument, de astrale horoscoop, die het karakter van het individu en de grote lijnen van zijn of haar bestemming zou moeten onthullen. Het oorspronkelijke religieuze geloof wordt geëvacueerd, maar niet dat van het lot, aangezien het individu wordt verondersteld geboren te worden op een precies moment waarop het hemelgewelf zijn mogelijkheden zou manifesteren. Deze wet van universele overeenstemming, die het zo mogelijk maakt de kosmos met de mens te verbinden, is tevens de basis van wat esoterie wordt genoemd, een soort veelzijdige religieuze stroming parallel aan de grote religies, die in het Westen zijn wortels heeft in het stoïcisme (de ziel van de wereld), het neoplatonisme en het antieke hermetisme. De moderne behoefte om verbinding te maken met de kosmos maakt deel uit van dit verlangen naar een "herbetovering van de wereld", typisch voor de postmoderniteit. Toen astronomie en astrologie in de 17e eeuw uit elkaar gingen, waren de meeste denkers ervan overtuigd dat astrologisch geloof voorgoed zou verdwijnen, als een bijgeloof voor oude wijven. Een tegenstem was die van Johannes Kepler, een van de grondleggers van de moderne astronomie. Hij bleef astrologische horoscopen tekenen en legde uit dat men niet moet proberen een rationele verklaring voor astrologie te geven, maar zich moet beperken tot het observeren van de praktische effectiviteit ervan. Tegenwoordig is het duidelijk dat astrologie niet alleen een opleving beleeft in het Westen, maar ook in de meeste Aziatische samenlevingen nog steeds wordt beoefend. Daarmee beantwoordt het aan een behoefte die al zo oud is als de mensheid: het vinden van betekenis en orde in zo'n onvoorspelbare en schijnbaar chaotische wereld.
Ik wil onze vrienden Emmanuel Leroy Ladurie en Michel Cazenave hartelijk bedanken voor alles wat ze de afgelopen jaren via hun columns in onze krant hebben bijgedragen. Zij geven het stokje door aan Rémi Brague en Alexandre Jollien, die we van harte welkom heten.
http://www.youtube.com/watch?v=Yo3UMgqFmDs&feature=player_embedded