De Wereld van Religies nr. 59 – mei/juni 2013 –
Toen ik werd gevraagd om live commentaar te leveren op France 2 en ontdekte dat de nieuwe paus Jorge Mario Bergoglio was, was mijn eerste reactie dat het een waarlijk spirituele gebeurtenis was. De eerste keer dat ik van de aartsbisschop van Buenos Aires hoorde, was ongeveer tien jaar eerder, via Abbé Pierre. Tijdens een reis naar Argentinië was hij getroffen door de eenvoud van deze jezuïet, die het prachtige bisschoppelijk paleis had verlaten om in een bescheiden appartement te wonen en vaak alleen naar de sloppenwijken trok.
De keuze van de naam Franciscus, die de Poverello van Assisi weerspiegelde, bevestigde alleen maar dat we op het punt stonden getuige te zijn van een diepgaande verandering in de katholieke Kerk. Geen verandering in de leer, en waarschijnlijk ook niet in de moraal, maar in de opvatting van het pausschap zelf en in de bestuurswijze van de Kerk. Door zich voor de duizenden gelovigen op het Sint-Pietersplein te presenteren als "de bisschop van Rome" en de menigte te vragen voor hem te bidden alvorens met hen te bidden, liet Franciscus in enkele minuten, door middel van talrijke tekenen, zien dat hij van plan was terug te keren naar een nederige opvatting van zijn ambt. Een opvatting die teruggrijpt op die van de eerste christenen, die de bisschop van Rome nog niet alleen tot universeel hoofd van de hele christenheid hadden gemaakt, maar ook tot een ware vorst aan het hoofd van een wereldlijke staat.
Sinds zijn verkiezing heeft Franciscus zijn liefdadigheidsdaden vermenigvuldigd. De vraag rijst nu hoe ver hij zal gaan in het immense project van kerkelijke vernieuwing dat hem te wachten staat. Zal hij eindelijk de Romeinse Curie en de Vaticaanse Bank hervormen, die al meer dan dertig jaar geteisterd worden door schandalen? Zal hij een collegiale vorm van kerkbestuur invoeren? Zal hij ernaar streven de huidige status van de Vaticaanse Staat te handhaven, een erfenis van de voormalige Pauselijke Staten, die in flagrante tegenspraak is met Jezus' getuigenis van armoede en zijn afwijzing van wereldlijke macht? Hoe zal hij ook de uitdagingen van oecumene en interreligieuze dialoog aangaan, onderwerpen die hem zeer interesseren? En zelfs die van evangelisatie, in een wereld waar de kloof tussen het kerkelijk discours en het leven van de mensen, vooral in het Westen, steeds groter wordt? Eén ding is zeker: Franciscus beschikt over de kwaliteiten van hart en intelligentie, en zelfs over het charisma dat nodig is om deze grote ademtocht van het Evangelie naar de katholieke wereld en daarbuiten te brengen, zoals blijkt uit zijn eerste verklaringen ten gunste van een wereldvrede gebaseerd op respect voor de diversiteit aan culturen en zelfs de hele schepping (voor het eerst hebben dieren ongetwijfeld een paus die om hen geeft!). De heftige kritiek die hij de dag na zijn verkiezing te verduren kreeg, waarbij hij werd beschuldigd van samenspanning met de voormalige militaire junta toen hij een jonge overste van de jezuïeten was, hield enkele dagen later op, met name nadat zijn landgenoot en Nobelprijswinnaar Adolfo Pérez Esquivel – die 14 maanden gevangen zat en door de militaire junta werd gemarteld – bevestigde dat de nieuwe paus, in tegenstelling tot andere geestelijken, "geen enkele band had met de dictatuur". Franciscus ervaart daarom een staat van genade die hem tot alle gedurfde daden kan leiden. Mits hij echter niet hetzelfde lot ondergaat als Johannes Paulus I, die zoveel hoop had gewekt voordat hij minder dan een maand na zijn verkiezing op mysterieuze wijze stierf, doet Franciscus er ongetwijfeld goed aan de gelovigen te vragen voor hem te bidden.