De Wereld van Religies nr. 55 – september/oktober 2012 —
Ongeveer dertig jaar geleden, toen ik begon met mijn studie sociologie en godsdienstgeschiedenis, hadden we het alleen maar over 'secularisatie'. De meeste godsdienstwetenschappers geloofden dat religie geleidelijk zou metamorfoseren en vervolgens zou verdwijnen in de Europese samenlevingen die steeds meer gekenmerkt werden door materialisme en individualisme. Het Europese model zou zich vervolgens over de rest van de wereld verspreiden met de globalisering van westerse waarden en levensstijlen. Kortom, religie was op de min of meer lange termijn ten dode opgeschreven.
De afgelopen tien jaar zijn het model en de analyse omgedraaid: we hebben het over "desecularisatie", we zien overal de opkomst van religieuze identiteits- en conservatieve bewegingen en Peter Berger, de grote Amerikaanse godsdienstsocioloog, merkt op dat "de wereld nog steeds even razend religieus is als altijd" . Europa wordt daarom gezien als een wereldwijde uitzondering, maar een die op zijn beurt het risico loopt steeds meer door deze nieuwe religieuze golf te worden getroffen.
Dus, wat brengt de toekomst? Gebaseerd op de huidige trends schetsen goed geïnformeerde waarnemers in het hoofdrapport van deze uitgave een mogelijk panorama van de wereldgodsdiensten in 2050. Het christendom zou zijn voorsprong op andere religies vergroten, met name dankzij de demografie van de zuidelijke landen, maar ook dankzij de sterke groei van evangelicals en pinkstergelovigen op vijf continenten. De islam zou zich blijven ontwikkelen in zijn demografie, maar deze groei zal naar verwachting aanzienlijk vertragen, met name in Europa en Azië. Dit zal uiteindelijk de groei van de moslimreligie, die veel minder bekeerlingen trekt dan het christendom, beperken. Het hindoeïsme en boeddhisme zouden min of meer stabiel blijven, ook al zullen de waarden en bepaalde gebruiken van het boeddhisme (zoals meditatie) zich steeds verder verspreiden in het Westen en Latijns-Amerika. Net als andere religies, die een grote minderheid vormen en verbonden zijn met bloedtransfusie, zal het jodendom stabiel blijven of afnemen, afhankelijk van verschillende demografische scenario's en het aantal gemengde huwelijken.
Maar afgezien van deze grote trends, zoals Jean-Paul Willaime en Raphaël Liogier ons elk op hun eigen manier herinneren, zullen religies blijven transformeren en de effecten van de moderniteit ondergaan, met name individualisering en globalisering. Tegenwoordig hebben individuen een steeds persoonlijkere visie op religie en creëren ze hun eigen betekenissysteem, soms syncretisch, vaak geïmproviseerd. Zelfs integristische of fundamentalistische bewegingen zijn het product van individuen of groepen individuen die sleutelen aan het heruitvinden van "een zuivere religie van oorsprong". Zolang het proces van globalisering voortduurt, zullen religies identiteitskenmerken blijven bieden aan individuen die deze missen en die zich zorgen maken of zich cultureel ingesloten of gedomineerd voelen. En zolang de mens op zoek is naar betekenis, zal hij antwoorden blijven zoeken in het enorme religieuze erfgoed van de mensheid. Maar deze zoektochten naar identiteit en spiritualiteit kunnen niet langer, zoals in het verleden, worden ervaren binnen een onveranderlijke traditie of een normatief institutioneel kader. De toekomst van religies wordt daarom niet alleen bepaald door het aantal aanhangers, maar ook door de manier waarop ze de erfenis van het verleden zullen herinterpreteren. En dit is het grootste vraagteken dat elke langetermijnanalyse gevaarlijk maakt. Dus, bij gebrek aan rationaliteit, kunnen we altijd fantaseren en dromen. Dat is ook wat we u in dit nummer bieden, via onze columnisten, die bereid zijn de vraag te beantwoorden: "Van welke religie droomt u voor 2050?"