Extract
Live ! in een onvoorspelbare wereld“Crises, omwentelingen en ziekten ontstaan niet toevallig. Ze dienen als indicatoren voor ons om een traject recht te zetten, nieuwe richtingen te verkennen, te experimenteren met een ander levenspad. »
Carl-Gustav JUNG
Voorwoord
Wie had begin 2020 kunnen bedenken dat twee maanden later de helft van de wereldbevolking zou worden opgesloten, dat er geen vliegtuigen meer in de lucht zouden zijn, geen toeristen meer in Venetië en dat we een historische mondiale economische recessie zouden meemaken? ? De Covid-19-pandemie, die niet de ernstigste is die de mensheid ooit heeft gekend, onthult de extreme kwetsbaarheid van de geglobaliseerde wereld. Toen de Zwarte Dood in het midden van de 14e eeuw meer dan een derde van de Europeanen (of ongeveer 25 miljoen mensen) decimeerde, werden de Chinezen en de Indiërs niet getroffen, en werden ze er waarschijnlijk niet eens over geïnformeerd. Ten goede of ten kwade zijn we tegenwoordig allemaal met elkaar verbonden, en een enkel virus dat in elke uithoek van de wereld opduikt, kan de wereldeconomie op de knieën krijgen en de levens van bijna 8 miljard mensen beïnvloeden. Want het zijn inderdaad alle dimensies van ons bestaan die door deze pandemie worden ontwricht: ons gezins- en beroepsleven, maar ook onze relatie met de wereld, ruimte en tijd. We worden getroffen of bedroefd – voor onszelf en voor onze naasten – door ziekte en dood. Maar ook door materiële onzekerheid, door het verlies van onze bewegingsvrijheid, door de onmogelijkheid om onszelf in de toekomst te projecteren.
Geconfronteerd met een dergelijke ontreddering kunnen we op onze tanden bijten en hopen dat alles zo snel mogelijk weer zal worden zoals het was. Dit lijkt mij een illusie. Niet alleen omdat we niet binnen een paar maanden uit een dergelijke chaos kunnen komen, maar vooral omdat de onderliggende oorzaken die tot deze situatie hebben geleid ook na het einde van de Covid-19-pandemie zullen voortduren. Zoals ik in 2012 al uitgebreid heb uitgelegd in mijn boek The Healing of the World , is de hedendaagse crisis systemisch: alle crises die we ervaren in onze geglobaliseerde wereld – op economisch, gezondheids-, ecologisch, migratie-, sociaal gebied, etc. – zijn met elkaar verbonden door dezelfde consumentistische en winstmaximaliserende logica, in de context van de gedereguleerde mondialisering. De druk die wordt uitgeoefend op de planeet en op menselijke samenlevingen is op de lange termijn onhoudbaar. Als we proberen opnieuw te beginnen “zoals voorheen”, zullen we van economische crisis naar economische crisis gaan, van ecologische crisis naar ecologische crisis, van sociale crisis naar sociale crisis en van gezondheidscrisis naar gezondheidscrisis. De echte oplossing bestaat uit het veranderen van de logica, het ontsnappen aan de waanzin van het consumentisme, het verplaatsen van hele delen van de economische activiteiten, het reguleren van de financiën, het overgaan van ‘altijd meer’ naar welzijn, van concurrentie naar samenwerking.
Deze grote vragen, cruciaal voor de toekomst van de mensheid en de planeet, zijn het onderwerp van een ander boek waaraan ik samen met Nicolas Hulot ruim een jaar heb gewerkt (dat waarschijnlijk in de tweede helft van 2020 zal verschijnen). Voorlopig is de vraag die ik in dit werkje wil beantwoorden heel anders: hoe kun je zo goed mogelijk leven in tijden van crisis? Welke interne oplossing kunnen we, terwijl we wachten op de hypothetische paradigmaverschuiving waarnaar steeds meer van ons streven, vinden om het hoofd te bieden aan de gezondheidscrisis, de veranderingen in onze levensstijl en de angsten die daaruit voortvloeien? Hoe kunnen we proberen kalm en zelfs gelukkig te blijven in een wereld die steeds chaotischer en onvoorspelbaarder wordt? Of, om het anders te zeggen: hoe kunnen we, terwijl we wachten tot de wereld verandert, onszelf veranderen of onze kijk transformeren om ons zo positief mogelijk aan te passen aan een realiteit die ons destabiliseert?
Ik heb dit boek daarom ontworpen als een handleiding voor overleven en innerlijke groei, dat wil zeggen een handleiding voor veerkracht, door lezers advies te geven om in veel opzichten beter te leven in deze pijnlijke en destabiliserende periode. Ik haal veel inspiratie uit filosofen uit het verleden – zoals de stoïcijnen, Montaigne of Spinoza – die leefden en dachten tijdens perioden van diepe crisis en die ons essentiële reflecties gaven over hoe we het beste met tegenslagen om kunnen gaan. Maar ik haal ook inspiratie uit meer hedendaagse overwegingen, met name uit de neurowetenschappen en de psychologie, die ons waardevolle sleutels bieden om om te gaan met verstoringen van onze fundamentele biologische, psychologische en emotionele behoeften.
Moge dit boekje, geschreven in de urgentie van de huidige tijd, blijvend licht en troost brengen aan iedereen die het leest.
1
Voel je veilig
Toen ik dit boek begon te schrijven, had ik een telefoongesprek met een zeer dierbare Canadese vriendin, een yoga- en qi gong-meester: Nicole Bordeleau. Ze vroeg mij wat naar mijn mening onze meest fundamentele behoefte was: die van verbinding of die van veiligheid? Ik antwoordde zonder aarzeling: dat van de veiligheid. De band is cruciaal en zelfs essentieel, omdat het ons vooral brengt wat we het meest nodig hebben: veiligheid, zowel intern (psychisch) als materieel en sociaal.
Laten we, om het beter te begrijpen, twee belangrijke theorieën bespreken: die van conatus , van de Nederlandse filosoof Baruch Spinoza, en die van de piramide van behoeften, van psycholoog Abraham Maslow. In de 17e eeuw beweerde Spinoza in zijn belangrijkste werk, The Ethics , dat ‘elk ding, overeenkomstig zijn bestaanskracht, ernaar streeft in zijn bestaan te volharden.’ Deze inspanning ( conatus in het Latijn) is een universele levenswet, zoals bevestigd door de beroemde Portugese neuroloog Antonio Damasio, een fervent discipel van Spinoza: ‘Het levende organisme is zo geconstrueerd dat het de samenhang van zijn structuren en van zijn structuur behoudt. zijn functies tegen de vele gevaren van het leven(1). » Spinoza merkt vervolgens op dat elk levend organisme op een even natuurlijke manier vooruitgang probeert te boeken, te groeien en een grotere perfectie te bereiken. Ten slotte merkt hij op dat elke keer dat hij dit bereikt, zijn levenskracht toeneemt, hij door een gevoel van vreugde wordt bewoond, terwijl hij elke keer dat hij een obstakel tegenkomt, zich bedreigd voelt in zijn wezen of dat zijn levenskracht afneemt, overmand door een gevoel van verdriet. De hele Spinozistische ethiek bestaat daarom uit het organiseren van ons leven door middel van de rede, om de integriteit van ons wezen te behouden en ons vermogen om te handelen en de vreugde die daarmee gepaard gaat te vergroten. Spinoza onthult twee mechanismen van het leven: zelfbehoud en het vergroten van iemands vitale kracht en actie. Met andere woorden, het legt ons uit dat veiligheid en groei onze twee meest fundamentele behoeften zijn.
Tussen 1943 en 1970 ontwikkelde en verfijnde de Amerikaanse psycholoog Abraham Maslow een motivatietheorie die belichaamd is in een universele hiërarchie van menselijke behoeften, en die niet losstaat van de Spinozistische theorie. Aan de basis van de piramide vinden we eerst onze fundamentele fysiologische behoeften: ademen, drinken, eten, slapen, elimineren… Dan ontstaan de behoeften aan veiligheid: in goede gezondheid verkeren en in een stabiele en veilige omgeving leven. voorspelbare omgeving. Dan komen de behoeften aan verbondenheid en liefde. Ten slotte verschijnen de behoeften aan waardering en erkenning en, helemaal bovenaan de piramide, de behoefte aan zelfontplooiing. Het door Maslow ontwikkelde idee, dat heel goed wordt geïllustreerd door de piramidevorm, is dat er een nieuwe motivatie ontstaat wanneer aan een meer fundamentele behoefte wordt voldaan: ik zal alleen proberen mezelf te vervullen als met al mijn andere behoeften rekening is gehouden.
Hoe relevant de door Maslow ontwikkelde typologie van behoeften mij ook lijkt, hun hiërarchie kan vatbaar zijn voor kritiek. Veel auteurs hebben ontdekt dat bepaalde behoeften, zoals erbij horen of erkenning, net zo fundamenteel zijn voor het leven als fysiologische of veiligheidsbehoeften. We weten bijvoorbeeld dat een baby die geen liefde ontvangt, niet in staat zal zijn zich psychologisch op een harmonieuze manier te ontwikkelen, of zelfs maar te overleven. We kunnen ook zien dat sommige mensen er alles aan doen om de behoefte aan erkenning te bevredigen, terwijl hun primaire behoeften niet volledig bevredigd worden: een tiener uit een arm gezin zal soms liever dezelfde smartphone of dezelfde dure sneakers hebben als zijn vrienden. dan goed eten of onder een fatsoenlijk dak leven. Op dezelfde manier kan de behoefte aan zelfontplooiing, die de spirituele dimensie en het geloof omvat, tot uiting komen in degenen wier andere behoeften niet volledig zijn bevredigd. In de vier uithoeken van de wereld ontmoette ik zeer arme mensen, bevolkt door een intens geloof dat hen hielp hun ellendige toestand te dragen.
We moeten de behoeftenhiërarchie van Maslow daarom niet absoluut maken. We kunnen echter zien dat het in tijden van diepe crisis, zoals die welke we momenteel doormaken, een zekere relevantie lijkt te herwinnen. Overleven is plotseling weer de belangrijkste drijfveer van de mens geworden. Dat zagen we al vanaf de eerste tekenen van de verspreiding van het virus: voedselwinkels werden beroofd. In de supermarkt, beneden bij mij thuis, kwam ik mensen tegen die een winkelwagentje tot de nok gevuld hadden met pasta, mineraalwater, meel en toiletpapier, en die grapjes maakten over het sarcasme of de kritiek van andere klanten. De eerste reflex in een overlevingscontext is ervoor te zorgen dat aan onze fysiologische behoeften kan worden voldaan, en het maakt niet uit of we egoïstisch of belachelijk overkomen. In het geval van een grote crisis komen de primaire behoeften op de eerste plaats, en de veiligheidsbehoeften komen vlak daarna: zodra de koelkast vol is, beperken we ons tot onze huizen om aan besmetting te ontsnappen. En pas als we veilig zijn, kunnen we onze behoefte om erbij te horen tot uiting laten komen, door onze dierbaren en onze vrienden te bellen, door – binnen beschermende afstand – onze emotionele en sociale banden aan te halen. De behoefte aan erkenning en prestatie zal daarna komen, wanneer aan alle andere behoeften is voldaan.
In de relatief stabiele en weelderige westerse wereld waarin we sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben geleefd, waren de meesten van ons ontsnapt aan de angst niet langer in staat te zijn in onze meest fundamentele levens- en veiligheidsbehoeften te voorzien. We kunnen ook de eerste drie behoeften en motivaties (fysiologisch, veiligheid, erbij horen) in dezelfde categorie groeperen: die van veiligheid. Terwijl de volgende twee (erkenning, prestatie) betrekking zouden hebben op een andere orde: die van onze groei (in de samenleving, maar ook spiritueel). De eerste drie zijn essentieel om te overleven. De volgende twee maken de ontvouwing van het leven mogelijk, zowel op sociaal als op persoonlijk vlak. We zien daarom de twee grote behoeften die Spinoza heeft aangetoond: zelfbehoud (veiligheid) en groei. En we kunnen in het algemeen stellen dat wanneer aan onze veiligheidsbehoeften is voldaan, we ons meer kunnen concentreren op onze groeibehoeften, die ons de diepste vreugden brengen: de vreugde van de liefde die bloeit, van onze professionele prestaties die ons in staat stellen onszelf te bereiken en erkend en creatief te worden. , intellectuele en geestelijke vreugden van onze vooruitstrevende geest, enz. Maar als we een diep gevoel van onzekerheid voelen, prevaleert de behoefte aan bescherming boven de behoefte aan groei, en het zoeken naar sereniteit, emotionele verzoening, boven die van vreugde.
Er is echter een belangrijke interactie tussen de basis en de top van de piramide, tussen onze behoefte aan veiligheid (via de verschillende dimensies ervan) en onze spirituele dimensie: de kracht van onze geest kan ons helpen ons gevoel van veiligheid te versterken of, preciezer: om beter te leven in tijden van onzekerheid. Ik heb dit al genoemd in verband met het religieuze geloof, dat veel arme mensen helpt een beter leven te leiden, zelfs vreugdevol te zijn. Hetzelfde geldt vandaag de dag in het Westen voor mensen met een diep geloof, maar ook voor niet-gelovigen die hun menselijk potentieel of een vorm van seculiere spiritualiteit hebben ontwikkeld. Degenen die hun geest cultiveren door boeken over filosofie of poëzie te lezen, degenen die regelmatig yoga of meditatie beoefenen, degenen die een creatieve activiteit uitoefenen, degenen die liefde en mededogen ontwikkelen door deel te nemen aan de samenleving, degenen die betekenis proberen te geven aan hun bestaan, zijn ongetwijfeld beter toegerust om moeilijke periodes in het leven te doorstaan. Ze vertonen inderdaad spirituele eigenschappen die het lichaam ondersteunen en emoties (met name angst) stabiliseren, de kwaliteit van emotionele en sociale banden verbeteren, het vertrouwen en de liefde voor het leven versterken. Zoveel kostbare kwaliteiten die, na een schok of een diepgaande destabilisatie zoals die we zojuist hebben meegemaakt, de mogelijkheid bevorderen om terug te komen, aan zichzelf te werken, veerkrachtig te worden.
(1) Antonio Damasio, Spinoza had gelijk. Vreugde en verdriet. Het brein van emoties , Parijs, Odile Jacob, 2013, p. 40.