Extract

“Crisissen, onrust, ziekte ontstaan ​​niet toevallig. Ze dienen ons als indicatoren om een ​​traject recht te zetten, nieuwe richtingen te verkennen, een ander levenspad te ervaren. ​

Carl-Gustav JUNG

Voorwoord

Wie had zich begin 2020 kunnen voorstellen dat twee maanden later de helft van de wereldbevolking zou worden opgesloten, dat er geen vliegtuigen meer in de lucht zouden zijn, geen toeristen meer in Venetië en dat we door een historische wereldeconomie gaan. recessie? De Covid-19-pandemie, die niet de ernstigste is die de mensheid heeft gekend, onthult de extreme kwetsbaarheid van de geglobaliseerde wereld. Toen de Zwarte Dood in het midden van de 14e eeuw meer dan een derde van de Europeanen (of ongeveer 25 miljoen mensen) decimeerde, maakten de Chinezen of de Indianen zich geen zorgen, en ze waren waarschijnlijk niet eens op de hoogte. Voor beter of slechter, we zijn tegenwoordig allemaal met elkaar verbonden, en een enkel virus, dat overal ter wereld opduikt, kan de wereldeconomie neerhalen en de levens van bijna 8 miljard mensen beïnvloeden. Omdat het alle dimensies van ons bestaan ​​zijn die door deze pandemie worden verstoord: ons gezins- en beroepsleven, zoals onze relatie met de wereld, de ruimte en de tijd. We worden geraakt of bedroefd - voor onszelf en voor onze dierbaren - door ziekte en overlijden. Maar ook door materiële onzekerheid, door het verlies van onze bewegingsvrijheid, door de onmogelijkheid om onszelf in de toekomst te projecteren.

Geconfronteerd met dergelijke omwentelingen, kunnen we op onze tanden bijten en hopen dat alles zo snel mogelijk weer zal worden zoals het was. Het lijkt een illusie voor mij. Niet alleen omdat we niet in een paar maanden uit zo'n chaos kunnen komen, maar vooral omdat de grondoorzaken die tot deze situatie hebben geleid, zullen voortduren na het einde van de Covid-19-pandemie. Zoals ik in 2012 al uitvoerig heb uitgelegd in mijn boek La Guérison du monde , is de huidige crisis systemisch: alle crises die we doormaken in onze geglobaliseerde wereld - economisch, gezondheids-, ecologisch, migrerend, sociaal, enz. – zijn met elkaar verbonden door dezelfde consumentistische en winstmaximaliserende logica, in de context van ongereguleerde globalisering. De druk die wordt uitgeoefend op de planeet en op de menselijke samenlevingen is op lange termijn onhoudbaar. Als we opnieuw willen beginnen "zoals voorheen", zullen we van economische crisis naar economische crisis gaan, van ecologische crisis naar ecologische crisis, van sociale crisis naar sociale crisis en van gezondheidscrisis naar gezondheidscrisis. De echte oplossing bestaat erin de logica te veranderen, uit de consumentengekte te komen, hele delen van economische activiteiten te verplaatsen, financiën te reguleren, van 'altijd meer' naar welzijn te gaan, van concurrentie naar samenwerking.

Deze grote vragen, kapitaal voor de toekomst van de mensheid en de planeet, zijn het onderwerp van een ander boek waaraan ik samen met Nicolas Hulot al meer dan een jaar werk (dat waarschijnlijk in de tweede helft van 2020 zal verschijnen). Voorlopig is de vraag die ik in dit boekje wil behandelen een heel andere vraag: hoe leef je zo goed mogelijk in tijden van crisis? Welke interne oplossing kunnen we vinden om de gezondheidscrisis, de omwentelingen in onze levensstijl en de daaruit voortvloeiende angsten het hoofd te bieden, in afwachting van de hypothetische paradigmawijziging waarnaar steeds meer van ons streven? Hoe probeer je sereen en zelfs gelukkig te blijven in een wereld die steeds chaotischer en onvoorspelbaarder wordt? Of, om het anders te zeggen: terwijl we wachten tot de wereld verandert, hoe veranderen we onszelf of transformeren we onze kijk om ons zo positief mogelijk aan te passen aan een realiteit die ons destabiliseert?

Dus ontwierp ik dit boek als een handleiding over overleven en innerlijke groei, dat wil zeggen, een handleiding over veerkracht, die lezers advies geeft over hoe ze op veel manieren beter kunnen leven in deze pijnlijke en destabiliserende tijd. Ik heb veel inspiratie gehaald uit filosofen uit het verleden - zoals de stoïcijnen, Montaigne of Spinoza - die leefden en dachten in periodes van diepe crisis en die ons essentiële reflecties brengen om zo goed mogelijk door tegenspoed heen te komen. Maar ik word ook geïnspireerd door meer eigentijdse overwegingen, met name afkomstig uit neurowetenschappen en psychologie, die ons onschatbare sleutels bieden om de verstoringen van onze fundamentele biologische, psychische en emotionele behoeften het hoofd te bieden.

Moge dit kleine boek, geschreven in de urgentie van de huidige tijd, blijvend licht en troost brengen aan allen die het lezen.

1

Om je veilig te voelen

Toen ik dit boek begon te schrijven, had ik een telefoongesprek met een lieve Canadese vriendin, een meester in yoga en qigong: Nicole Bordeleau. Ze vroeg me wat naar mijn mening onze meest basale behoefte was: die van verbinding of die van veiligheid? Ik antwoordde hem zonder aarzelen: dat van de veiligheid. De schakel is kapitaal en zelfs vitaal, omdat het ons juist bovenal brengt wat we het meest nodig hebben: veiligheid, zowel innerlijk (psychisch) als materieel en sociaal.

Om beter te begrijpen, laten we praten over twee belangrijke theorieën: die van de conatus , van de Nederlandse filosoof Baruch Spinoza, en die van de piramide van de behoeften van de psycholoog Abraham Maslow. In de 17e eeuw, in zijn hoofdwerk, Ethica , Spinoza bevestigde dat “alles, volgens zijn macht van het zijn, streeft om te volharden in zijn wezen”. Deze inspanning ( conatus in het Latijn) is een universele wet van het leven, zoals bevestigd door de beroemde Portugese neuroloog Antonio Damasio, een fervent leerling van Spinoza: "Het levend organisme is gebouwd op een zodanige manier dat het blijft de samenhang van haar structuren en zijn functies tegen de vele grillen van het leven (1). Spinoza merkt dan dat, in een even natuurlijke wijze, elk levend organisme probeert om vooruitgang te boeken, om te groeien, tot een grotere perfectie te bereiken. Ten slotte merkt hij op dat, iedere keer als hij slaagt, zijn vitale kracht toeneemt, hij wordt bewoond door een gevoel van vreugde, terwijl elke keer dat hij een obstakel tegenkomt, dat hij zich bedreigd voelt in zijn wezen, of dat zijn vitale kracht afneemt, hij is binnengevallen door een gevoel van verdriet. De gehele Spinozist ethiek bestaat dus in het organiseren van ons leven dankzij de rede, met het oog op de integriteit van ons bestaan te handhaven en verhogen ons vermogen om op te treden en de vreugde die ermee gepaard gaat. Spinoza aan het licht brengt twee mechanismen van het leven: om zichzelf te behouden en om zijn vitale kracht en actie te vergroten. Met andere woorden, vertelt hij ons dat de veiligheid en groei zijn onze twee meest fundamentele behoeften.

Tussen 1943 en 1970 ontwikkelde en verfijnde de Amerikaanse psycholoog Abraham Maslow een motivatietheorie die is belichaamd in een universele hiërarchie van menselijke behoeften, en die niet los staat van de spinozistische theorie. Aan de basis van de piramide vinden we eerst onze fysiologische basisbehoeften: ademen, drinken, eten, slapen, elimineren… Dan ontstaan ​​de veiligheidsbehoeften: in goede gezondheid verkeren en in een stabiele en voorspelbare omgeving leven. Dan komt de behoefte om ergens bij te horen en liefde. Ten slotte verschijnen de behoeften aan achting en erkenning en, bovenaan de piramide, de behoefte aan zelfontplooiing. Het door Maslow ontwikkelde idee, zeer goed geïllustreerd door de piramidevorm, is dat er een nieuwe motivatie ontstaat wanneer aan een meer fundamentele behoefte wordt voldaan: ik zal niet proberen mezelf te vervullen totdat al mijn andere behoeften in aanmerking zijn genomen.

Hoezeer de typologie van de behoeften die door Maslow is ontwikkeld, mij ook relevant lijkt, hun hiërarchisering leent zich voor kritiek. Veel auteurs hebben ontdekt dat bepaalde behoeften, zoals erbij horen of erkenning, net zo fundamenteel zijn voor het leven als fysiologische of veiligheidsbehoeften. We weten bijvoorbeeld dat een baby die geen liefde ontvangt, niet in staat zal zijn zich psychisch op een harmonieuze manier te ontwikkelen, of zelfs maar te overleven. We zien ook dat sommige mensen er alles aan doen om aan een behoefte aan erkenning te voldoen, terwijl aan hun primaire behoeften niet volledig wordt voldaan: een tiener uit een arm gezin wil soms liever dezelfde smartphone of dezelfde dure sneakers hebben als zijn vrienden dan eten. goed of onder een fatsoenlijk dak wonen. Evenzo kan de behoefte aan zelfontplooiing, die de spirituele dimensie en het geloof omvat, tot uiting komen in degenen wier andere behoeften niet volledig zijn vervuld. Ik heb over de hele wereld zeer arme mensen ontmoet, bewoond door een intens geloof dat hen helpt hun ellendige toestand te doorstaan.

We moeten dus geen absolute prioriteit geven aan de prioritering van Maslow's behoeften. Desalniettemin kunnen we zien dat het in een periode van diepe crisis, zoals we die momenteel doormaken, een zekere relevantie lijkt te herwinnen. Overleven werd plotseling weer de belangrijkste drijfveer voor mensen. We zagen het bij de eerste tekenen van verspreiding van het virus: voedselwinkels werden beroofd. Ik kwam mensen tegen in de supermarkt, beneden bij mijn huis, die een caddie tot de rand gevuld hadden met pasta, mineraalwater, meel en wc-papier, en die lachten om het sarcasme of de kritiek van andere klanten. Het eerste instinct in een overlevingscontext is ervoor te zorgen dat aan onze fysiologische behoeften kan worden voldaan, en het maakt niet uit of we egoïstisch of belachelijk overkomen. In het geval van een grote crisis komen de primaire behoeften op de eerste plaats en de beveiligingsbehoeften komen direct daarna: als de koelkast vol is, beperk je jezelf tot je huis om aan besmetting te ontsnappen. En het is slechts één keer in veiligheid dat we onze behoefte om ergens bij te horen tot uitdrukking kunnen brengen, door onze familieleden en vrienden te bellen, door onze emotionele en sociale banden op beschermende afstand aan te halen. De behoeften aan erkenning en vervulling zullen daarna komen, wanneer aan alle andere is voldaan.

In de relatief stabiele en welvarende westerse wereld waarin we sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben geleefd, waren de meesten van ons ontsnapt aan de angst niet in staat te zijn om in onze meest elementaire levens- en veiligheidsbehoeften te voorzien. We zouden ook de eerste drie behoeften en motivaties (fysiologisch, geborgenheid, erbij horen) kunnen groeperen in dezelfde categorie: die van zekerheid. Terwijl de volgende twee (erkenning, prestatie) onder een andere orde zouden vallen: die van onze groei (in de samenleving, maar ook spiritueel). De eerste drie zijn essentieel om te overleven. De volgende twee maken de ontplooiing van het leven mogelijk, zowel sociaal als persoonlijk. We vinden daarom de twee grote behoeften die Spinoza aantoont: zichzelf in stand houden (veiligheid) en groeien. En we kunnen wereldwijd zeggen dat wanneer aan onze veiligheidsbehoeften wordt voldaan, we ons meer kunnen concentreren op onze groeibehoeften, die ons de diepste geneugten brengen: vreugde van de liefde die bloeit, van onze professionele prestaties die ons in staat stellen onszelf te vervullen en erkend te worden, creatief , intellectuele en spirituele vreugde van onze vorderende geest, enz. Maar als we een diep gevoel van onzekerheid voelen, weegt de behoefte aan bescherming zwaarder dan de behoefte aan groei, en het zoeken naar sereniteit, naar emotionele verzoening, boven die van vreugde.

Er is echter een belangrijke wisselwerking tussen de basis en de top van de piramide, tussen onze behoefte aan veiligheid (door zijn verschillende dimensies) en onze spirituele dimensie: de kracht van onze geest kan ons helpen ons gevoel van veiligheid te versterken of, meer juist om beter te leven in tijden van onzekerheid. Ik heb dit al genoemd in verband met religieus geloof, dat veel arme mensen helpt om beter te leven, zelfs om gelukkig te zijn. Hetzelfde geldt vandaag in het Westen voor mensen met een diep geloof, maar ook voor niet-gelovigen die hun menselijk potentieel of een vorm van seculiere spiritualiteit hebben ontwikkeld. Degenen die hun geest cultiveren door boeken met filosofie of poëzie te lezen, degenen die regelmatig yoga of meditatie beoefenen, degenen die een creatieve activiteit hebben, degenen die liefde en mededogen ontwikkelen door deel te nemen aan de samenleving, degenen die proberen hun bestaan ​​te begrijpen, zijn ongetwijfeld beter uitgerust om moeilijke periodes in het leven door te komen. Ze zetten inderdaad spirituele kwaliteiten in die het lichaam ondersteunen en de emoties (in het bijzonder de angst) stabiliseren, de kwaliteit van de emotionele en sociale banden verbeteren, het vertrouwen en de liefde van het leven versterken. Zoveel kostbare kwaliteiten die, na een schok of een diepe destabilisatie zoals we zojuist hebben ervaren, de mogelijkheid bevorderen van een rebound, van een werk aan jezelf, van een intrede in veerkracht.

(1) Antonio Damasio, Spinoza had gelijk. Vreugde en verdriet. Het brein van emoties , Parijs, Odile Jacob, 2013, p. 40.